คำนำ

จากพระนิพนธ์ของสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ เรื่องประวัติสุนทรภู่ ได้บันทึกไว้ว่าพระสุนทรโวหาร หรือท่านสุนทรภู่ เมื่ออุปสมบทจำพรรษาอยู่หลายวัด เช่นวัดราชบูรณะ วัดอรุณฯ วัดเทพธิดา วัดพระเชตุพนฯ และวัดมหาธาตุ รวมเวลาประมาณ ๑๘ - ๒๐ พรรษา (พระอภัยมณี ของสุนทรภู่ สำนักพิมพ์ศิลปาบรรณาคารพิมพ์จำหน่าย พุทธศักราช ๒๕๔๔ ประวัติสุนทรภู่ ตอนออกบวช หน้า ๓๘ ) กับทั้งท่านสุนทรภู่ได้แต่งนิทานคำกลอนธรรมะเช่น เรื่องโคบุตร สิงหไตรภพ กาพย์พระไชยสุริยา ลักษณาวงศ์ และวรรณคดีสำคัญเรื่องอื่นๆอีกหลายเรื่องด้วย จึงเชื่อได้ว่าท่านสุนทรภู่มีความรู้ในทางคุณธรรมและจริยธรรมในพระพุทธศาสนาอย่างกว้างขวางในระดับที่เชี่ยวชาญเลยทีเดียว สำหรับในเรื่องพระอภัยมณีเป็นที่น่าสังเกตว่า ตอนที่ ๙ พระอภัยมณีหนีนางผีเสื้อ ได้ระบุว่าพระอภัยมณีหนีไปถึง เกาะแก้วพิสดาร ซึ่งมีคนมิใช่น้อยเชื่อว่าน่าจะเป็น เกาะเสม็ด จังหวัดระยอง อีกทั้งเหตุการณ์ต่างๆตลอดเรื่องพระอภัยมณีก็เป็น เรื่องทางทะเล เกือบทั้งหมด เมืองระยองเป็นหัวเมืองชายทะเลเมืองหนึ่ง ที่ท่านสุนทรภู่เคยมาอยู่ถึงประมาณ ๓ เดือนเศษ เมืองต่างๆในเรื่องพระอภัยมณี จึงน่าจะมีเค้าของเมืองระยองอยู่บ้างด้วยเหตุนี้เอง เมื่อคราวประชุมคณะกรรมการวัดป่าประดู่ พระอารามหลวง จังหวัดระยอง เรื่องการเตรียมการจัดงานพระราชทานเพลิงศพ พระเดชพระคุณท่านเจ้าคุณพระเทพคุณาธาร (อภัย อภโย) อดีตเจ้าคณะจังหวัดระยอง อดีตเจ้าอาวาสวัดป่าประดู่ พระอารามหลวง โดยพระเดชพระคุณท่านเจ้าคณะภาค ๑๓ พระธรรมเจดีย์ (ประกอบ ธัมมเสฎโฐ ป.ธ. ๙.) วัดกัลยาณมิตรฯ เป็นประธานที่ประชุม ได้ปรารภในระเบียบวาระการประชุมเรื่อง การจัดทำหนังสือที่ระลึกว่า อยากจะให้มีหนังสือที่ระลึกเกี่ยวกับเรื่อง “คุณธรรม จริยธรรมในเรื่อง พระอภัยมณี อีก ๑ เล่ม” ซึ่งทางสำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดระยองได้เสนอ “หนังสือสุนทรภู่สู่ระยอง ๒๐๐ ปี” ให้ที่ประชุมพิจารณา ที่ประชุมเห็นว่าหนังสือเล่มนี้ดีอยู่แล้ว โดยมีเนื้อหาเกี่ยวกับ นิราศเมืองแกลง และเป็นหนังสือด้าน วัฒนธรรม หาใช่เรื่อง คุณธรรม จริยธรรม ในเรื่อง พระอภัยมณี ตามที่ประสงค์ไม่ จึงให้เป็นดุลยพินิจของสำนักงานวัฒธรรมจังหวัดระยอง ที่จะเผยแพร่ไปเองตามอัธยาศัยข้าพเจ้ารับอาสาพระเดชพระคุณท่านเจ้าคุณภาค ๑๓ ว่า จะทดลองรวบรวมเรื่องราวตามที่พระเดชพระคุณประสงค์ และอยากจะตอบแทนพระคุณของหลวงพ่อ (พระเดชพระคุณพระเทพคุณาธาร (อภัย อภโย) ที่เมตตาช่วยเหลือส่งเสริมในระหว่างที่ข้าพเจ้ารับราชการอยู่ในจังหวัดระยองเป็นเวลานานจนเกษียณอายุราชการด้วยสาระในด้านคุณธรรม จริยธรรมในเรื่องพระอภัยมณีที่ปรากฎอยู่นี้ รวบรวมจากวรรณคดีเรื่องพระอภัยมณีตอนที่ ๑ ถึง ตอนที่ ๖๔ ซึ่งเชื่อกันว่า เป็นสำนวนกลอนสุภาพ ของท่านสุนทรภู่แท้ๆเท่านั้น ไม่รวมถึงตอนที่ ๖๕ ถึง ตอนที่ ๑๓๒ ซึ่งเป็นเรื่องราวของโอรส – นัดดา ชั้นหลังๆของพระอภัยมณีที่เล่ากันว่า มิใช่สำนวนกลอนสุภาพ ของท่านสุนทรภู่ทั้งหมด ทั้งนี้ ก็เพื่อให้มีเวลาพิมพ์เสร็จทันกำหนดเวลาพระราชทานเพลิงศพพระเดชพระคุณพระเทพคุณาธาร (๒๑ ธันวาคม ๒๕๔๙) และเล่มหนังสือไม่หนาและใหญ่โตจนเกินไปคุณธรรม จริยธรรม ที่รวบรวมมานำเสนอ คัดเอาเฉพาะคุณธรรม จริยธรรมในพระพุทธศาสนาเท่านั้น ไม่รวมถึงคุณธรรม จริยธรรมสากลและของศาสนาอื่น ๆ แต่อย่างใด สำหรับคำอธิบายก็ดี เนื้อหาที่เกี่ยวข้องก็ดีโดยมากเป็นของท่านผู้รู้ทางพระพุทธศาสนา ซึ่งได้อ้างอิงไว้ในตอนท้ายของข้อความทุกแห่งนั้นแล้วถ้าหนังสือ “สาระในด้านคุณธรรม จริยธรรมจากเรื่องพระอภัยมณี” นี้ หากจะมีความดีอยู่บ้าง ขออุทิศเป็นกตัญญู กตเวทิตาธรรม แด่พระเดชพระคุณพระเทพคุณาธาร พระอภัย จริงๆในชีวิตของพวกเรา ขอขอบพระคุณ พระเดชพระคุณ ท่านเจ้าคุณพระธรรมเจดีย์ (ประกอบ ธัมมเสฏโฐ ป.ธ. ๙) เจ้าคณะภาค ๑๓ วัดกัลยาณมิตร กรุงเทพมหานคร พระเดชพระคุณพระรัตนโมลี (สมอิง โชติกโร ป.ธ. ๗) รองเจ้าคณะจังหวัดระยอง รักษาการในตำแหน่งเจ้าคณะจังหวัดระยอง เจ้าอาวาสวัดเนินพระ พระครูโสภิตปัญญากร รักษาการเจ้าอาวาสวัดป่าประดู่ พระอารามหลวง ที่กรุณาให้คำแนะนำสนับสนุนหนังสืออ้างอิง ข้อมูลต่างๆและตรวจแก้ต้นฉบับให้ ฃอฃอบคุณคุณเฉลิม เหลื่อมเจริญที่กรุณาถ่ายเอกสารคำคมของสุนทรภู่ที่มีประโยชน์ยิ่งมาให้ ขอขอบพระคุณ ขอบคุณ คุณ นาย / นาง และนางสาวที่ขัาพเจ้าได้อ้างเอาความรู้และผลงานของท่านมาใช้ในหนังสือนี้ และขอขอบพระคุณทุกท่านที่มีส่วนช่วยเหลือต่างๆจนงานสำเร็จลงได้มา ณ โอกาสนี้เป็นอย่างสูงด้วยแต่ถ้ามีข้อบกพร่องใดๆข้าพเจ้ากราบขออภัย และขอน้อมรับคำทักท้วงตักเตือนด้วยความยินดี เพื่อจะได้แก้ไขให้เป็นประโยชน์แก่ทุกฝ่ายต่อไป.

นายสุวรรณ พรหมณา
๑๐๗ ถนนราษฎร์บำรุง ต. เนินพระ อ. เมือง จ. ระยอง ๒๑๐๐๐
โทร. ๐๘๙ - ๖๐๖๙ - ๔๕๒.